صنایع دستی ایرانی هنر تذهیب
انواع هنرها و صنایع دستی ایرانی هنر تذهیب
در این مقاله میخواهیم به صورت جامع و کامل درباره ی تذهیب ،پیشینه تذهیب، مشکلات هنرمندان در این حوزه و... صحبت کنیم ولی اول بهتر است بدانیم هنر چیست؟ پس با ما همراه باشید.
هنر چیست؟
هنر مجموعه ایی از فرآیندهای ساختنی است که توسط انسان انجام می شود .یکی از مهم ترین رشته ها در هنر نگارگری است که یکی از زیرشاخه های آن را می توان تذهیب دانست.
تذهیب از نظر لغوی چیست؟
تذهیب از مصدر ذهب به معنای طلا مشتق شده است که با توجه به گفته لغت نامه دهخدا کلمه تذهیب به معنای طلاکاری و زراندود کردن است.
ما نمیتوانیم با اکتفا بر معنی لغوی تذهیب به اصل و منشا این هنر برسیم پس بهتر است بگوییم از نظر لغوی تعریف دقیق درباره هنر تذهیب وجود ندارد.
تذهیب چیست؟
اگر بخواهیم به صورت ساده و روان بگوییم هنر تذهیب صنعت زیبا سازی صفحات کتاب است که هنرمندان از هنر تذهیب در آراستن و زیبایی کتاب های مذهبی، هنری ، فرهنگی ، دیوان اشعار و...استفاده می کنند .
هدف تذهیب کاران برای استفاده از نقوش زیبا در انواع کتاب ها را می توان آراستن صفحه کتاب های جاودان خود ا که در آن ادبیات فوق العاده ایی به کار رفته است دانست که با استفاده از تذهیب به آن ها زیبایی بصری ،جذابیت و گیرایی ببخشند.
تذهیب
دلیل اطلاق واژه تذهیب چیست؟
دلیل اطلاق واژه تذهیب را می توان این دانست که در آغاز شکل گیری هنر تذهیب تمام آثار های این هنر به صورت عمده به رنگ طلایی بوده است.
شاید شما با خوانده پاراگراف فوق با خود بیندیشید که نمونه های آثار تذهیب را که تا به حال دیده اید فقط با رنگ های طلایی مزین نشده بودند .
بهتر است بدانید که رنگ طلایی که در اثار تذهیب به کار می رود شامل طیف رنگ های مختلفی می باشند. هنگامی که طلاخالص را در کنار آلیاژ هایی مانند نقره و مس می گذاریم به رنگ های زرد، سبز و سرخ در می آیند.
در آثار هنری تذهیب به کم پیش می آید که از رنگی به جز آب طلا استفاده شود و اگر در یک اثر به جز آب طلا از رنگ هایی مثل شگرف، لاجورد، سفید آب و زرنگار استفاده شده باشد به آن ترصیع با مرصع می گویند که امروزه به آثاری که از رنگ هایی به جز آب طلا استفاده کردند نیز تذهیب می گویند .
پیشینه تذهیب در ایران
تذهیب در ایران برای اولین بار در دوره ساسانیان شروع شد.ایرانیان قبل از ورود اسلام به کشورشان دارای مذهیب و آیین رسمی زرتشت بودند .در دین زرتشت تمام انسانها اعم از جایگاه اجتماعیشان دارای حقوق برابر بودند ولی به دلیل زد و بندهایی که در پشت پرده صورت گرفت دیگر خبری از حقوق برابر انسانها نبود و اوضاع ایران روز به روز نابسامان تر از دیروز می شد .تا اینکه در آن اوضاع اعراب به ایران حمله کردند و از آنجایی که نتیجه این جنگ برای همه روشن بود مردم مظلوم ایران با روی گشاده به اعراب خوش آمد گفتند و پیروزی اعراب در این جنگ باعث نفوذ اسلام در ایران شد.
بعد از نفوذ اسلام در ایران هنر فوق العاده ی تذهیب در اختیار اعراب قرار گرفت و این هنر رنگ و بوی اسلامی به خود گرفت و به هنر اسلامی معروف شد.
تاثیر ورود اسلام به ایران در هنر تذهیب
در قرون اولیه دوران اسلامی به همان اندازه که به هنر خوشنویسی توجه می شد به هنر تذهیب نیز توجه می شد و این هنر، هنر مورد علاقه بزرگان و امیران بود به طوری که در نقاط مختلف کشورمان ایران به خصوص خراسان مراکزی برای تعلیم و پرورش علاقه مندان در این حوزه ایجاد شده بود. این امر باعث شد هنر زیبا و اصیل تذهیب راه تکامل خود را پیش بگیرد.
اوج هنر تذهیب در ایران
بعد از ورود اسلام در ایران، دوره تیموری دوره بسیار مهم و پر روتق برای هنر تذهیب و تذهیب کاران بود .پادشاهان تیموری علاقه بسیاری به هنر و کتاب نویسی داشتند که اگر بخواهیم از مهم ترین سلاطین تیموری ذکر کنیم می توانیم بایسنقر میرزا را نام برد. این شاهزاده علاوه بر اینکه خود مردی هنرمند بود توانست جمع کثیری از هنرمندان امپراتوری تیموری را گرد هم آورد. بر اساس تلاش وکوشش شاهزاده بایسنقر میرزا هنر تذهیب در این دوره به اوج خود رسید و در این شهر تذهیب کاران، خطاطان، نقاشان و هنرمندان زیادی متولد شدند و کتاب های نفیسی و آثار های یگانه ایی در این دوره به ثبت رسید.
تذهیب نیز مانند هنر هایی مثل نقاشی دارای مکاتب و دوره های خاصی نیز است می توان از مکاتبی مانند سلجوقی، بخارا، تیموری، صفری، قاجار و... نام برد.حال شاید سوال شما این باشد که چگونه می توان تفاوت مکاتب یک اثر را از اثر دیگر دانست ؟
شاید جالب باشد که بدانید تفاوت در رنگ ها، روش قرار گرفتن نقوش در یک صفحه تذهیب و تنظیم نقش ها در مکاتب ها با هم متفاوت است. به طور مثال خیلی راحت می توان تذهیب در مکتب بخارا و تذهیب در مکتب تیموری را با هم تشخیص داد.
با توجه به خواندن مقاله تا به این جا می توان نتیجه گرفت تذهیب ایران در دنیا یگانه است و مانند تذهیب ایرانی را نمی توان در دنیا یافت کرد.
مبدا هنر تذهیب
اگر با سوال مبدا هنر تذهیب کدام کشور است روبرو شوید چه پاسخی می دهید ؟
با صدایی بلند و رسا ایران را با خود تکرار میکنید ولی فرضیه های زیادی در این مورد وجود دارد و خیلی از این فرضیه ها می گویند که هنر تذهیب هنگام ظهور اسلام توسط اعراب به ایران وارد شده است.
به گزارش میراث خبر مهدی مکی نژاد، عضو گروه #هنرهای سنتی فرهنگستان هنر درباره منشأ هنر تذهیب می گوید: دقیقاً نمی توانیم بگوییم منشأ این هنر ایران است اما آنچه مسلم است این است که این هنر از دوران ساسانیان به صورت گچبریهای دیوار و حتی پیش از آن به صورت نقوش روی سفالینه وجود داشته است. که بعد از اسلام این نقوش و حجاری ها وارد کتاب ها می شود و بیشتر خودش را نشان می دهد. از طرز تذهیب و آرایش قرآن هائی که قبل از قرن سوم هجری تدوین شده اطلاع چندانی در دست نیست. اصولاً دربارهٔ هنر نقاشی و مذهب کاری در قرون اولیه اسلام اطلاع زیادی در دست نیست. قرآن ها نفیس غالباً به دستور پادشاهان و سرداران وقت تهیه می شد و هنرمندان سعی می کردند آن را که به طرز بسیار عالی آرایش کنند.
مهم نیست که مبدا هنر تذهیب چه کشوری است ولی مهم ترین مسئله این است که این هنر در کشور عزیزمان ایران تکامل پیدا کرد و نظم و هندسه خاصی به خود گرفت.
آثار تذهیب ایرانی باتوجه به منحصر به فرد بودنش با مقایسه در کنار دیگر آثار کشور های دیگر بسیار به چشم می آید و دیگر آثار به شدت نسبت به تذهیب ایرانی ضعیف هستند و این نشان دهنده قدرت تذهیب ایران در جهان است.
تذهیب در قرآن کریم
در جواب سوالی که تذهیب قرآن کریم از چه زمانی شروع شد تاریخ دقیقی نمیتوان برای شروع تذهیب قرآن پیدا کرد ولی با بررسی قرآن های باقی مانده از قرون اولیه اسلام که همگی به خط کوفی هستند متوجه شده اند نقش و تزئین هایی که در آن به کار رفته است بسیار ساده و یکنواخت است و این نقوش فقط در صفحه اول و گاهی در صفحه آخر ظاهر می شدند.
عموما در این قرآن ها در شروع سوره و اسم آن را هم به قلم زر می نوشتند و نقطه های حروف را با رنگ قرمز، سبز یا زعفران و آب طلا مشخص میکردند.
پس به طور کلی می توان نتیجه گرفت تاریخ تذهیب قرآن هم زمان با نوشتن قرآن کریم بوده است.تذهیب در قرآن کریم در اوایل به صورت تعیین سر سوره ها،آیه ها،جزها و سجده ها بوده است ولی با گذشت زمان و علاقه فراوان مسلمانان به قرآن و همچنین علاقع تذهیب کاران به تجمل باعث شد تذهیب کاران آثار خود را با دقت بالاتری انجام دهند . از قرن ششم به بعد تزئین و تذهیب قرآن ها با روشی که در دوره های قبل به کار برده می شد فاصله گرفت. تزئینات از سادگی خارج شد و نقوش هندسی جای خود را به طرح های شاخ و برگ دار داده اند این گلبرگ های به هم پیچیده انسان را به یاد نقوش سلجوقی که بر روی مساجد این دوره در اصفهان و قزوین و اردستان بنا شده اند، می اندازد و در نتیجه این امر باعث شد نقوش ها از سادگی بیرون آید و جنبه تزئینی به خود بگیرند و آثار یگانه ایی از خود به جای بگذارند.
تذهیب
نقوش به کاررفته در تذهیب
نقوش مورد استفاده در تذهیب به شرح زیر است :
نقوش اسلیمی نقوش ختایی تشعیر
نقوش اسلیمی:
واژه اسلیمی مقلوب واژه اسلامی است دلیل انتخاب این واژه الگو گرفتن این نقوش از خطوط کوفی که در قرآن به کا ربرده شده است می باشد .این نقوش از خطوط هندسی و منظمی تشکیل شده است.
نقوش
نقوش ختایی:
در نقوش ختایی از ساقه و برگ و گل های پیچان با رنگ های خاصی تشکیل شده است . این نقوش از قرن 6 هجری به بعد در دوره سلجوقی به اوج رسید و از آن نقوش برای آراستن و آذین مساجد در شهر های اصفهان،قزوین ،اردستان و یزد استفاده شده است.
نقوش
تشعیر:
به ترکیب نقوش اسلیمی و ختایی تشعیر می گویند .در این نقوش از پرندگان ،حیوانات و...استفاده می شود. استفاده از نقوش تشعیر در کتب خطی در ایران دیرینه درخشانی دارد و قالب رنگ نقوش تشعیر طلایی رنگ است.
شاید جالب باشد که بدانید در تشعیر بیش تر از پرندگان افسانه ایی مانند هما،سیمرغ و حیوانات شیر، پلنگ، آهو و همچین جانوران افسانه ایی هم مانند اژدها استفاده می شود که واقعا میتواند هر فردی را با دیدن این نقوش به ذوق آورد.
احتمالا با خواندن مقاله تذهیب تا به این جا مشتاق شده اید این هنر اصیل رایاد بگیرید به شما پیشنهاد می شود آموزش تذهیب را مطالعه کنید.
تشعیر
تذهیب امروز با گذشته خود چه تفاوت هایی پیدا کرده است؟
در دوران معاصر ما با دو نوع تذهیب روبرو می شویم ،دسته اول تذهیب هایی هستند که تذهیب کاران اعتقاد راسخ و تعهدی به اصول سنتی آن دارند. آثار به جا مانده از این دسته از نظر فرم و شکل متنوع تر از آثار گذشته است ولی تفاوت عجیبی در ساختار اصلی آن شکل نگرفته است.
در دسته دوم نقوش، گل ها، پرندگان و... هم مانند قبل است ولی تا بی نهایت رنگ های آن ها عوض شده است و آثار هایی که در این گروه به ثبت رسیده است نشان می دهد دیدگاه های متفاوتی وجود دارد و این می تواند نقطه عطفی برای تحول و پیشرفت در آینده باشد
امیدواریم با تلاش و پشتکار هنرمندان در حوزه تذهیب سبک جدیدی در آن ابداع شود تا اسم ایران در این هنر اصیل بیش تر بدرخشد .
هنرمندان تذهیب کار امروز با چه مشکلاتی مواجه هستند؟
هنرمندان عزیزی که تا به اینجا با ما همراه بودند به شما پیشنهاد می شود از بیمه هنرمندان سطحی نگذرید.
قصد وارد شدن به بحث سیاسی را نداریم و نخواهیم داشت ولی عموم مردم می دانند قیمت ها روز به روز به صورت تصاعدی بالا میرود. این موضوع نیز روی هنر تذهیب تاثیر گذاشته است و خواهد گذاشت. مهم ترین مشکلاتی که گریبان گیر تذهیب کاران و کسانی که تازه می خواهند وارد این حوزه شوند قیمت بالای وسایل مورد نیاز این کار است.
قیمت بالای این وسایل حتی باعث شده است کسانی که به این هنر علاقه مند هستند نیز به سمت این هنر نیایند و میتواند بهترین پیشنهاد با توجه به اهمیت این هنر در ایران ایجاد تسهیلاتی برای این موضوع باشد.
زنگ خطری برای مسئولان
متاسفانه به اندازه عظمت هنر تذهیب و پیشینه درخشان آن استقبال مورد توجهی به این هنر را نداریم و هنرمندان محدودی هستند که در این حوزه فعالیت می کنند که این موضوع واقعا اسفناک است.
دلیل عدم استقبال به هنر تذهیب را می توان نبودن تبلیغ در این زمینه دانست. متاسفانه در صدا و سیما جمهوری اسلامی هیچ گونه برنامه ایی در زمینه هنر ایرانی به ویژه تذهیب را نمی توانید پیدا کنید .به همین دلیل هنر تذهیب و تذهیب کاران برای نسل جدید روز به روز غریبه تر می شوند.
کشورهای غربی عاشق هنر ایرانی هستند. نمونه آن را در نمایش آثار استاد فرشچیان در کشورهای دیگر می بینید که بسیار مورد اقبال قرار گرفته است. حمایت و چاپ کتاب وی توسط یونسکو نشان می دهد مخاطبان هنری کشورهای دیگر همیشه به هنرهای سنتی اقبال خاصی دارند و ما نباید از این پتانسیل خودمان غافل شویم. بد نیست که اشاره کنم در ایتالیا تحلیلی درخصوص هنر کشورها انجام شده است. آنها وقتی هنر نگارگری ما را واکاوی کردند تعجب کرده بودند و آن را متعلق به خودشان می دانستند؛ در حالی که با توجه به تاریخ کهن این رشته فهماندیم که منشأ این هنر از کشور ما ست. باید بگویم بهترین هنر مدرن را ما ارائه کرده ایم اما از آنجایی که نسبت به داشته های خودمان غافل هستیم کشورهای غربی از ما الهام گرفته اند و آن را به گونه ای دیگر به ما عرضه کرده اند. این غفلت مسئولان باعث شده بسیاری از آثار گرانبهایی که در هنر سنتی ایران تولید شده، سر از موزه های خارج در آورد و ما از آنها بی بهره باشیم. این در حالی است که در غرب با پول های هنگفت خود در صدد هستند هنر مدرنی که در آنجا منقضی شده است را در کشورهای جهان سوم رواج دهند و تغییر در هنر ما به وجود آورند.
سخن آخر
با وجود اینکه تعداد تذهیب کاران محدود است، ولی همین تعداد کم با تسلط کافی و مهارت و خلاقیت توانسته اند با متحول ساختن و نوآوری های چشمگیری که از خود بروز داده اند، با در تبلیغ فرهنگ اسلامی و قرآنی، کارهای بسیار نفیس و بی نظیری ارائه دهند که در قرآن هایی که اخیراً چاپ می شود می توان آنها را دید.
و بیشتر بخوانید:
طرح صیانت از فضای مجازی
بازار مبل ملایر
نگهداری از چوب و سطوح چوبی
بهترین مبل استیل ملایر را از کجا بخریم
طراحی منزل مدرن به روش ماوریک
مبلمانی با قیمت 6 لامبورگینی در ایران
مقایسه بازار مبل یافت آباد با شهر جهانی مبل و منبت